Tereny przylegające do Kocinki i jej niewielkich dopływów od pradziejów stanowiły miejsce osiedlania się grup ludzkich, którym ta ziemia stwarzała dogodne warunki bytowania. Badania archeologiczne ujawniły szereg stanowisk poświadczających penetrowanie owych okolic przez człowieka już w czasach, gdy do wyrobu narzędzi służył przede wszystkim kamień. Ślady bytności grup ludzkich w okresie schyłkowego paleolitu (40000-12000 lat p.n.e.) zarejestrowano na gruntach wsi Broniszew, Rybna, Przedkocin i Nowy Kocin. Odnalezione przez archeologów ślady to pozostałości narzędzi z krzemienia powstałe przed czternastoma tysiącami lat! Z okresu nazywanego mezolinem (7900-4500 lat p.n.e.) pochodzą znaleziska z Broniszewa, Przedkocina, Rybnej, Czarnego Lasu, Kuźnicy Kiedrzyńskiej i Wierzchowisk. W epoce brązu i wczesnej epoce żelaza ludzie urządzali sobie w tej okolicy stałe osiedla, po których pozostały ślady, głównie w formie cmentarzysk. W Woli Hankowskiej i Kuźnicy Kiedrzyńskiej zarejestrowano cmentarzyska z V epoki brązu (przed 700 rokiem p.n.e.), natomiast skorupy będące pozostałości kultury trzcinieckiej udało się odnaleźć na terenie Nowego Kocina. Bardzo liczne i interesujące odkrycia odnoszą się do okresu halsztackiego (700-400 lat p.n.e.), gdy nad górną Wartą i Liswartą bytowała ludność tak zwanej kultury Łużyckiej. Zabytki ceramiczne wykonywane przez ówczesnych garncarzy odnaleziono w Broniszewie, Czarnym Lesie i Rybnej – ale najciekawszych odkryć dokonano na gruntach Kocina oraz Cykarzewa. W Kocinie odkryte zostało cmentarzysko z dobrze zachowanym grobem, natomiast w Cykarzewie, na terasie prawego brzegu Kocinki, w 1964 roku ujawniono pozostałości po osadzie ludzi przynależnych do kultury łużyckiej. Badania wykopaliskowe odsłoniły relikty trzech prostokątnych budynków o konstrukcji słupowej i wymiarach 4,5 x 3 m. W jednej budowli natrafiono na śladypaleniska. W pobliżu budynkówn znajdowało się kilka jam różnej wielkości, w których odkryto wiele ułamków naczyń ceramicznych.
Ślady osad istniejących nieco później, w okresie przedrzymskim (gdy dominowała tzw. kultura przeworska), oraz w czasach wpływów imperium rzymskiego, pozostały na terenie Broniszewa, Cykarzewa, Kocina, Radostkowa, Kuźnicy Kiedrzyńskiej, Woli Hankowskiej i Wierzchowisk. Najnowsze odkrycie dokonane zostało w Nowym Kocinie, gdzie dzikie wybierzyska piasku odsłoniły fragmenty palenisk obłożonych kamieniami. Owe paleniska to pozostałość po ludności kultury przeworskiej. Odkrycie odnosi się do czasów z przełomu ery starożytnej i nowożytnej, czyli odnalezione obiekty powstały przed dwoma tysiącami lat.
Dogodne warunki osiedleńcze sprawiły, że we wczesnym średniowieczu nad Kocinką zadomowia się ludność słowiańska. Archeologiczne dowody jej bytności w okolicy Kocina, Przedkocina, Lubojny, Radostkowa i Woli Hankowskiej, poświadczają narodziny życia społecznego, które znajdzie kontynuację już w czasach kształtowania się Państwa Polskiego. Do tej epoki można zapewne odnieść zabytki zarejestrowane w Rybnej i Woli Hankowskiej. Właśnie w Rybnej archeolodzy upatrują istnienia osady wczesnośredniowiecznej.
Świadectwa rozwoju dobrze zorganizowanych osad, których początki zapewne sięgają najwcześniejszej fazy istnienia Polski, czerpiemy już ze źródeł pisanych. Na arenę dziejową najstarsze w tej części kraju miejscowości wyłaniają się dzięki zapiskom z XII-XIII wieku. Wówczas po raz pierwszy wspomniano istnienie Borowna (którego otoczenie czeka na dokładniejsze rozpoznanie przez archeologów) – oraz Mykanowa i Rybnej.
Rejon Borowna – Mykanowa w okresie rozbicia dzielnicowego przechodzi dość pogmatwane koleje losu. One to na wiele stuleci ukształtowały skomplikowany przebieg granic administracyjnych.
W dobie wczesnopiastowskiej lesiste okolice Borowna stanowiły strefę graniczną kasztelani krakowskiej i sieradzkiej. Gdy Państwo Polskie rozpadło się na dzielnice, opisywane terytorium ostatecznie dostało się w zasięg władzy Piasta z linii wielkopolskiej, księcia Bolesława Pobożnego, który zawładnął ziemią rudzką, później określaną jako ziemia wieluńska. Decydujące fakty zapadły więc w połowie XIII stulecia, gdy piastowscy książęta zaciekle walczyli o władzę nad ziemiami stanowiącymi pogranicze ich dzielnic. Wówczas do ziemi rudzkiej przyłączony został cypel terytorium wcinający się między ziemię krakowską i ziemię sieradzką – od Lubojny na zachodzie, po Kłomnice na wschodzie, i od Kościelca na południu, po Kruszynę na północy.
Po zjednoczeniu Państwa Polskiego – i przeminięciu przejściowej władzy w tej części kraju księcia opolskiego Władysława – ziemia wieluńska pozostała w dawnych granicach, przy swej tradycyjnej nazwie. Tymczasem dawne dzielnice krakowską i sieradzką od XV wieku nazywano już województwami. W późnym średniowieczu obszar ziemi wieluńskiej wprawdzie przyłączono do województwa sieradzkiego, ale do końca I Rzeczypospolitej zachowała ona pewną autonomię i odrębność administracyjną.
Podobnie złożony obraz zarysowuje się przy rekonstrukcji granic administracji kościelnej. Leżące w ziemi wieluńskiej osady przynależały do dekanatu brzeźnickiego w archidiecezji gnieźnieńskiej, natomiast położone już w ziemi krakowskiej Wierzchowisko stanowiło część dekanatu lelowskiego w diecezji krakowskiej. Ponieważ ziemię wieluńską (wraz z województwem sieradzkim) zaliczano do Wielkopolski, traktowanej w szerokim zakresie, przebiegająca tu granica ze stołecznym województwem krakowskim stanowiła zarazem styk dwóch najważniejszych prowincji Królestwa Polskiego: Małopolski i Wielkopolski. Historyczna granica na interesującym nas obszarze biegła między Kościelcem i Rudnikami, dochodząc do źródeł Skawicy – i dalej, ku pónocy, podążała wzdłuż tego strumienia, do jego ujęcia do rzeki Kocinki (w okolicy wsi Rybnej), by wraz z nurtem Kocinki dotrzeć do Kocina. Za Kocinem granica odchodziła od nurtu Kocinki, odchylając się na północny zachód, i dochodząc w okolicy Ostrów do Białej Okszy. Dalej, wraz z tą rzeką, dochodziła do linii Liswarty, gdzie w okolicach Popowa – Wąsoszy cypel mykanowski łączył się ze zwartym terytorium ziemi wieluńskiej. Opisany przebieg granicy dzieli nawet grunty niektórych osad, albowiem wieś Rybna po części leżała w wieluńskim (czyli w Wielkopolsce), po części w krakowskim (czyli w Małopolsce). Kocin należał już do województwa krakowskiego, ale Przedkocin pozostawał jeszcze w ziemi wieluńskiej. W okolicy Broniszewa przebiegała natomiast granica tej ziemi z województwem sieradzkim, do którego zaliczano położoną nieco na północ wieś Prusicko.
W okresie Księstwa Warszawskiego i pierwszych lat istnienia Królestwa Kongresowego okolice Mykanowa przyporządkowane były do departamentu (później województwa) Kaliskiego. W owej dobie obszar współczesnej gminy Mykanów podzielony był między powiaty: wieluński, częstochowski i radomszczański, co stanowio wyraz wciąż istotnych podziałów z przeszłości. W latach 1867-1868, gdy reaktywowano powiat częstochowski w guberni piotrkowskiej, interesujące nas terytorium po większej części zintegrowane zostało w tymże powiecie. Wówczas funkcjonowała już gmina Mykanów, chociaż w nieco mniejszym niż obecnie kształcie.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości gmina mykanowska w dalszym ciągu stanowiła część powiatu częstochowskiego, od 1919 roku przypisanego do województwa kieleckiego. W okresie międzywojennym gmina Mykanów składała się z następujących miejscowości: Cykarzew (Stary, Kolonia południowa i Kolonia północna), Kocin (Stary, Nowy i Kolonia), Kokawa, Lubojenka (wraz z Lubojenką Folwarkiem), Lemańsk, Mykanów (z Koloni i Okupnikami), Przedkocin, Rybna, Rybna Nowa – oraz Radostków (z Topolowem, Pustkowiem, Kolonią i Nałęczem). W tym czasie Kuźnica Kiedrzńyska i Lechowa oraz Czarny Las leżały w gminie Kamyk, Wierzchowisko w gminie Grabówka, Lubojna i Florków w gminie Rędziny, natomiast Borowno i Grabowa w gminie Kruszyna i powiecie radomszczańskim (w województwie łódzkim).
Po zakończeniu II wojny światowej podziały przedwojenne przetrwały do 1950 roku. Następnie powiat częstochowski z gminą Mykanów trafił do województwa katowickiego. W latach pięćdziesiątych dokonano też korekt, poszerzając obszar gromady Cykarzew kosztem powiatu radomszczańskiego. Wówczas przeprowadzono likwidację struktury gminnej, pozostawiając jedynie gromady. Ośrodkami gromadzkimi przez ponad dwadzieścia lat były: Mykanów, Cykarzew Stary, Borowno i Lubojna, (gromadę Broniszew Nowy zlikwidowano w 1957 roku).
Tereny tych właśnie gromad połączono w 1973 roku, tworząc rozległą gminę Mykanów. Od 1 czerwca 1975 roku stanowiła ona jedną z podstawowych jednostek administracyjnych utworzonego wówczas województwa częstochowskiego.
Po reformie administracyjnej Polski w roku 2019 Gmina Mykanów w nie zmienionym kształcie znalazła się w granicach województwa śląskiego oraz powiatu częstochowskiego. W chwili obecnej Mykanów stanowi najludniejszą gminę spośród 16 wchodzących w skład powiatu.